Θεόδωρος Κουτρούκης *
Το καθεστώς που τείνει να εγκαθιδρυθεί στην ελληνική αγορά εργασίας τείνει να οδηγήσει σε ένα άκρως απορρυθμισμένο τοπίο. Χιλιάδες εργαζόμενοι βλέπουν τα δικαιώματα τους να καταστρατηγούνται συστηματικά στη χοάνη μια αγοράς που χαρακτηρίζεται από δυσθεώρητη ανεργία και επιδημικής έκτασης αδήλωτη εργασία. Τα παραδείγματα είναι εύγλωττα: μισθωτοί που ταυτόχρονα με τη σύμβαση πρόσληψης υπογράφουν και την απόλυση ή λαμβάνουν αμοιβή χαμηλότερη από τα οριζόμενα στις ΣΣΕ, αμοιβές που καταβάλλονται με μεγάλες καθυστερήσεις, συστηματική υπέρβαση του οκταώρου, δραστική αμφισβήτηση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και άλλα πολλά.
Η προώθηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας συνοδεύεται από δύο αξιοσημείωτα επιχειρήματα: α) θα οδηγήσει σε συμπίεση του κόστους εργασίας και β) θα αυξήσει την απασχόλησης.
Μολαταύτα, η ποιότητα των θέσεων εργασίας που δημιουργούνται σε αυτό το καθεστώς εργασιακών σχέσεων συνήθως δεν είναι υψηλή. Οι σχέσεις απασχόλησης επιμερίζονται σε πολλαπλού τύπου συμβάσεις, ενώ η ανασφάλεια των εργαζομένων επιτείνεται.
Οι πρόσφατες θεσμικές εξελίξεις (το πολυθρύλητο άρθρο 37 του πολυνομοσχεδίου) με την κατάργηση της ευνοϊκότερης ρύθμισης στις κλαδικές και ομοιεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις (ΣΣΕ) και την κατάργηση της επέκτασης των ΣΣΕ στα μη μέλη των εμπλεκόμενων οργανώσεων συντείνουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Σε αυτό το ζοφερό τοπίο οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δείχνουν αδύναμες να διαπραγματευτούν τις αλλαγές, να διαμορφώσουν νέους όρους αλληλεγγύης με τα διάσπαρτα συμφέροντα του κατακερματισμένου εργατικού δυναμικού, να ευθυγραμμιστούν με τους νέους κοινωνικούς κινδύνους και να εγκαταλείψουν την εστίαση στην μηχανιστική διατήρηση των εργασιακών στερεοτύπων που συνάδουν με παρωχημένα πρότυπα παραγωγικής διαδικασίας.
Το νέο καθεστώς της εξαρτημένης εργασίας περιλαμβάνει έννοιες και οντότητες που δεν έχει προβλέψει η εργατική νομοθεσία του 20ου αιώνα όπως οι νέου τύπου εργοδότες (μερικός, έμμεσος ή εγγυητής εργοδότης) και απασχολούμενοι (part timers, ορισμένου χρόνου, εποχικοί, εργαζόμενοι on call κ.λπ.), ενώ τα μεγάλα διαλείμματα υποαπασχόλησης δημιουργούν την αδήριτη ανάγκη για ένα νέο «δίκαιο της ανεργίας» .
Αν οι νέες ευέλικτες εργασιακές σχέσεις συνεχίσουν να εγκλωβίζονται στη μέγγενη της εξατομίκευσης, αν η επισφαλής εργασία παραμείνει εκτός της εμβέλειας του παραδοσιακού εργατικού δικαίου που δύει, αν δεν αφυπνισθούν τα εργατικά συνδικάτα και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, η αγορά εργασίας πολύ σύντομα θα θυμίζει το σκηνικό του μνημειώδους μυθιστορήματος «Η καλύβα του μπάρμπα Θωμά».
* Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
