Εξειδικευμένες συμβουλές ψυχιάτρων και ψυχολόγων για τον ρόλο των γονέων και την διαχείριση των παιδιών κατά την δύσκολη και πρωτόγνωρη περίοδο της πανδημίας, θα παρέχει μέσω της ιστοσελίδας www.pallini.gr , το Τμήμα Παιδείας της Διεύθυνσης Κοινωνικής Προστασίας του Δήμου Παλλήνης.
Η αρχή γίνεται με την επιστολή προς τους πολίτες του Διευθυντή του Τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Γ.Ν. «Ασκληπιείο Βούλας», Μάνου Τσαλαμανιού:
Αγαπητοί γονείς,
Η πανδημία από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-19 αποτελεί μία πρωτόγνωρη κατάσταση παγκόσμιας υγειονομικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, που όλοι καλούμαστε να διαχειριστούμε με υπεύθυνο τρόπο. Η ξαφνική αυτή απειλή και η καραντίνα(«μένουμε σπίτι» εμείς και παιδιά ) που μέχρι στιγμής είναι το μόνο πραγματικό αποτελεσματικό μέτρο μείωση των επιπτώσεών του κορονοιού μας προκαλούν αναστάτωση, έντονη ψυχολογική πίεση, άγχος και φόβο. Στη συνέχεια κάποιες σύντομες συμβουλές για το πώς θα καταφέρουμε μες την καραντίνα:
• Η συζήτηση για την πανδημία, όπως κάθε επικοινωνία με τα παιδιά, πρέπει να γίνεται σε συνθήκες ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης σε ήρεμο τόνο και σε υποστηρικτικό κλίμα.
• Καθησυχάστε τα παιδιά σας ότι πρόκειται για μία δύσκολη περίοδο, η οποία όμως θα περάσει και δεν θα κρατήσει για πάντα. Πρέπει πάντοτε να αισθάνονται ασφαλή να απευθύνονται σε σας για να καθησυχάζονται και να ανακουφίζονται από το άγχος.
• Μιλήστε στα παιδιά σας με τρόπο απλό και κατανοητό, ανάλογα με την ηλικία τους και το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Μην τα κατακλύζετε με πληροφορίες που δεν είναι σε θέση να καταλάβουν. Μην τα αφήνετε να βλέπουν συνεχώς ειδήσεις και σχετικές εκπομπές στην τηλεόραση. Που συχνά περιέχουν σκηνές που μπορεί να τα τρομάξουν αρκετά.
• Είναι πιθανόν ότι θα χρειαστεί να επαναλάβετε πολλές φορές τις πληροφορίες και τις οδηγίες που δίνετε. Καθησυχάστε τα επαναλαμβάνοντας με ηρεμία τις απαντήσεις σας.
• Δείξτε στα παιδιά ότι καταλαβαίνετε πώς αισθάνονται κι ότι δεν υπάρχει «σωστό» και «λάθος» σε αυτά που νιώθουν.
• Πείτε τους ότι κι εσείς δυσκολεύεστε με τη νέα κατάσταση και ότι είναι φυσιολογικό κι αυτά να ανησυχούν.
• Ενθαρρύνετέ τα να μιλήσουν για τα άγχη και τους φόβους τους. Προσπαθήστε να καταλάβετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, πίσω από τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές τους.
• Μη τα πιέζετε τα όμως να μιλήσουν για πράγματα που δεν είναι έτοιμα. Κρατήστε ανοικτούς τους διαύλους επικοινωνίας, ώστε τα παιδιά να αισθάνονται πάντοτε άνετα να απευθύνονται σε σας.
• Τα παιδιά είναι φυσικό να ανησυχούν πολύ για την υγεία και ασφάλεια, την δική τους, των μελών της οικογένειας, των φίλων τους κ.λπ. Καθησυχάστε τα παιδιά ότι είναι ασφαλή στο σπίτι και ότι λαμβάνετε όλα τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης.
• Όμως μη δίνετε υποσχέσεις που δεν είναι ρεαλιστικές. Μην λέτε στα παιδιά ότι κανείς σας δεν θα αρρωστήσει ,αλλά ότι θα πάρετε όλο τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης για να μην συμβεί. Γι’ αυτό πρέπει να τηρούν τους κανόνες υγιεινής.
• Εξηγείστε στα παιδιά ότι τα περισσότερα άτομα που προσβάλλονται από τον κορονοϊό γίνονται καλά κι ότι αν αρρωστήσει κάποιος από εσάς υπάρχουν όλα τα διαθέσιμα μέσα για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση.
• Κατανοήστε τις αντιδράσεις τους, επαινέστε τα για την συμμόρφωση και τη συνεργασία τους, και βοηθήστε τα να αναπτύξουν αίσθημα προσωπικής ευθύνης και αλληλεγγύης.
• Καθησυχάστε τα παιδιά για τους παππούδες τους και πείσετε τους τελευταίους να παραμένουν στο σπίτι. Κρατήστε επικοινωνία των παιδιών με τους παππούδες, τηλεφωνικά κι αν υπάρχει δυνατότητα μέσω εικόνας σταθερά κάθε μέρα.
• Οργανώστε τον χρόνο της οικογένειας και των παιδιών, την καθημερινή σας ρουτίνα. Ορίστε ζώνες π.χ. το πρωί διάβασμα, το μεσημέρι χαλάρωση, το απόγευμα παιχνίδι.
• Δώστε ιδέες ανάλογα με την ηλικία, τα ενδιαφέροντα και τις οικογενειακές συνθήκες. Παίξτε επιτραπέζια παιχνίδια μαζί με τα παιδιά σας, δείτε ταινίες, γυμναστείτε μαζί τους και βέβαια μαγειρέψτε μαζί.
• Κάντε τα παιδιά να αισθάνονται χρήσιμα, αναθέστε τους μικρές εργασίες, προωθήστε την υπευθυνότητά τους.
• Η ενασχόληση με κάποια δραστηριότητα προστατεύει από τον συνεχή μηρυκασμό αρνητικών σκέψεων και φόβων. Η υγιεινή διατροφή, ο επαρκής ύπνος, και η φυσική άσκηση, όπως αυτή μπορεί να προσαρμοσθεί στις παρούσες συνθήκες, και η καλή ψυχολογική κατάσταση, ενισχύουν την ανοσία του οργανισμού.
• Φροντίστε ώστε τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, να κρατούν την επαφή με την εκπαιδευτική διαδικασία με την εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ή μέσω της πληθώρας εκπαιδευτικού υλικού που υπάρχει στο διαδίκτυο.
• Βοηθήστε τα παιδιά να κρατήσουν τις κοινωνικές τους επαφές – ιδίως τα μικρότερα που δεν είναι εξοικειωμένα σε αυτό – μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας, αν είναι δυνατόν και με χρήση εικόνας, με συνομηλίκους, φίλους, συγγενείς κ.λπ.
• Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά για τους εφήβους, μπορούν να προσφέρουν τη δυνατότητα συνέχισης της επικοινωνίας με τους συνομηλίκους, που είναι απολύτως απαραίτητη. Προσφέρουν το αίσθημα της συντροφικότητας, της διασύνδεσης με την κοινότητα και της αλληλοϋποστήριξης, ελαττώνουν τη μοναξιά, και μειώνουν το στρες.
• Παράλληλα μην αφήνετε τα παιδιά να είναι κολλημένα σε οθόνες! Χωρίς σχολείο ο κίνδυνος εθισμού σε ηλεκτρονικά, διαδίκτυο κ.λπ. είναι μεγάλος. Ελέγχετε το περιεχόμενο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και γενικά της ενασχόλησής τους με το διαδίκτυο και βεβαιωθείτε για την ασφάλειά τους.
• Προσπαθήστε να αντιμετωπίζετε με υπομονή τις εκρήξεις τους και κρατήστε την επικοινωνία μαζί τους.
• Κάθε κατάσταση κρίσης αυξάνει τα επίπεδα στρες, μπορεί να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα και να πυροδοτήσει ακατάλληλες συμπεριφορές ή να επιδεινώσει την αδερφική αντιπαλότητα.
• Προσπαθήστε να κρατήσετε την ψυχραιμία σας, να εστιαστείτε στα σημαντικά στην παρούσα φάση πράγματα και σε συντονισμό με την ιδιαίτερη πραγματικότητα που όλοι βιώνουμε, να χαράξετε μία κοινή στρατηγική και να αποφεύγετε την κλιμάκωση των συγκρούσεων.
• Συχνά οι καταστάσεις κρίσης βοηθούν τα άτομα και τις οικογένειες να αναδιοργανωθούν, να αναθερμάνουν τις σχέσεις τους, και να αναπλαισιώσουν με θετικό τρόπο τη λειτουργία τους.
• Θυμηθείτε ότι τα παιδιά προσαρμόζονται σε κάθε κρίσιμο γεγονός ανάλογα με τον τρόπο που το αντιμετωπίζουν οι γονείς. Υιοθετούν τις απόψεις τους, μιμούνται τις συμπεριφορές τους, διαισθάνονται τα συναισθήματά τους. Γι’ αυτό παραμείνετε ψύχραιμοι, ρεαλιστικά αισιόδοξοι, καθησυχαστικοί, και αποφύγετε τις συναισθηματικές εξάρσεις.
• Παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υγείας, έχουν βιώσει στο παρελθόν απώλειες και πένθος, ή κάποιο μέλος της οικογένειάς τους πάσχει από σοβαρό πρόβλημα υγείας, είναι πολύ πιο ευάλωτα και είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν συμπτώματα άγχους ή φόβους γι’ αυτό και έχουν ανάγκη από μεγαλύτερη υποστήριξη.
• Ανακουφίστε από ενδεχόμενα αισθήματα ενοχής, π.χ. αν αρρωστήσουν ή αν λόγω δικών τους προβλημάτων απαιτούνται πρόσθετα μέτρα που επιβαρύνουν την υπόλοιπη οικογένεια, και προστατεύστε τα από ενδεχόμενες στιγματιστικές και επιθετικές συμπεριφορές από τα αδέλφια τους.
• Σε περιπτώσεις διάστασης γονέων ή διαζυγίου, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Τα παιδιά συχνά ανησυχούν για τον γονέα με τον οποίο δεν μένουν μαζί.
• Οι γονείς που δεν έχετε την επιμέλεια κρατήστε την επαφή με τα παιδιά σας, λαμβάνοντας βέβαια υπ’ όψιν τους ισχύοντες και διατηρήστε την επαφή με τα παιδιά με συνεχή και συστηματική τηλεφωνική και ηλεκτρονική επικοινωνία κατά προτίμηση με χρήση εικόνας. Καθησυχάστε τα ότι είστε καλά και ότι είστε πάντα κοντά τους.
• Υιοθετήστε κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης. Τα παιδιά, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, πρέπει να νιώθουν ότι και οι δύο γονείς τα αγαπούν και ότι μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους για το δικό τους καλό.
• Είναι πολύ πιθανό τα παιδιά να παρουσιάσουν άγχος, θλίψη, θυμό, φόβο, ευερεθιστότητα, γκρίνια, αίσθημα αβοήθητου, πλήξη και έλλειψη ευχαρίστησης, εκρήξεις και αντιδραστική συμπεριφορά, προσπάθεια να δοκιμάζουν τα όρια – ιδίως οι έφηβοι.
• Μικρότερα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν παλινδρόμηση σε συμπεριφορές που είχαν ξεπεράσει, όπως για παράδειγμα νυχτερινή ενούρηση, προβλήματα ύπνου, άγχος αποχωρισμού από τους γονείς, κοιλιακά άλγη και άλλα σωματικά ενοχλήματα κ.λπ.
• Σε περίπτωση που τα συμπτώματα είναι έντονα και χειροτερεύουν, κι αν τα παιδιά παρουσιάζουν συνεχή ενασχόληση με τον κορωνοϊό, επίμονες και διεισδυτικές σκέψεις για νόσηση, έντονο συνεχή ή επανερχόμενο φόβο για την υγεία και τη ζωή τους, χαμηλή συναισθηματική διάθεση, συνεχιζόμενα προβλήματα στο φαγητό ή στον ύπνο απευθυνθείτε αμέσως σε Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων, Ψυχιάτρους Παιδιού και εφήβου ή εξειδικευμένους ψυχολόγους.
• Σε περίπτωση που τα παιδιά σας παρουσιάζουν ήδη κάποια ψυχική ή αναπτυξιακή διαταραχή, βρίσκονται σε θεραπεία, λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, κρατήστε σταθερή την επικοινωνία με τους θεράποντες ψυχιάτρους παιδιού και εφήβου και τους ειδικούς ψυχικής υγείας που τα παρακολουθούν.
• Καθησυχάστε τα ότι θα συνεχίσουν να δέχονται τη φροντίδα, περίθαλψη, φαρμακευτική αγωγή που χρειάζονται, παρά την παρούσα πανδημία. Βοηθήστε τα να συμμορφωθούν στους επιπλέον τρέχοντες περιορισμούς.
• Διερευνήστε τη δυνατότητα για πραγματοποίηση συνεδριών ψυχοθεραπείας, ψυχολογικής υποστήριξης, συμβουλευτικής, εξ αποστάσεως με ηλεκτρονικά μέσα.
• Τα παιδιά είναι και πρέπει να παραμείνουν παιδιά, δηλαδή να συνεχίσουν να ζουν σαν παιδιά: να παίζουν, να επικοινωνούν με τους φίλους τους (ηλεκτρονικά στην παρούσα φάση), να γελούν, και να κάνουν ζαβολιές! Αντέξτε τες.
• Τα παιδιά συνήθως παρουσιάζουν μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα απ’ ότι οι ενήλικες. Η υπομονή, η ψυχραιμία, η στωικότητα, η αντοχή στις αντιξοότητες, το αίσθημα προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης, που θα επιδείξουμε, η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά που θα διατηρήσουμε, θα τα βοηθήσουν να τα καταφέρουν και να τα καταφέρουμε όλοι ακόμα καλύτερα και να μην μας λυγίσει ο φόβος και η αγωνία από την απειλή και τις αλλαγές που επιφέρει στην ζωή μας.
Μάνος Τσαλαμανιός,
Διευθυντής του Τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιών-Εφήβων Γ.Ν. «Ασκληπιείου Βούλας»
*Τροποποιημένη εκδοχή των Οδηγιών για γονείς της συναδέρφου Κ. Λαδοπούλου, Συντ. Διεθύντριας ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ & ΕΦΗΒΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
