Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά προσφέρει στον επισκέπτη την αντιπροσωπευτική και πλήρη εικόνα της ιστορίας της πόλης, που κατά την αρχαιότητα γνώρισε μεγάλη ακμή τόσο ως εμπορικό κέντρο της ανατολικής Μεσογείου όσο και ως πολεμικός ναύσταθμος της αρχαίας Αθήνας. Το είδος των εκθεμάτων του, που προέρχονται κυρίως από την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και της αττικής παραλίας, και τα χρονικά όρια που καλύπτουν, από τη μυκηναϊκή έως και τη ρωμαϊκή εποχή, είναι αντιπροσωπευτικά της ιδιομορφίας, της σύνθεσης του πληθυσμού και της ιστορίας του Πειραιά. Οι συλλογές του μουσείου αποτελούνται κυρίως από ευρήματα ανασκαφών ή τυχαία ευρήματα και από παραδόσεις αρχαιοτήτων, ενώ έχουν εμπλουτισθεί και με τις δωρεές ιδιωτικών συλλογών, όπως της συλλογής Μελετοπούλου – Νομίδου και, πιο πρόσφατα, της Συλλογής Γερουλάνου.
Το μουσείο στεγάζεται σε διώροφο κτήριο, που πλαισιώνει στη δυτική και νότια πλευρά το ελληνιστικό θέατρο της Ζέας και έχει συνολικό εμβαδόν 1.394 τ.μ. Οι εκθεσιακοί του χώροι καταλαμβάνουν τις δέκα αίθουσες των δύο ορόφων (1.044 τ.μ.), ενώ στο υπόγειο (350 τ.μ.) βρίσκονται τα εργαστήρια συντήρησης πήλινων, μεταλλικών και λίθινων αντικειμένων, καθώς και η αποθήκη του μουσείου, όπου φυλάσσονται αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή του Πειραιά, την παραλιακή ζώνη και τα νησιά. Το κτήριο του παλαιού μουσείου (330 τ.μ.), που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, χρησιμοποιείται σήμερα ως αποθήκη γλυπτών, ενώ στον αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου της Ζέας πρόκειται να λειτουργήσει υπαίθρια έκθεση γλυπτών.
Κύριο έργο του μουσείου, που εποπτεύεται από την ΚΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, είναι η συγκέντρωση, συντήρηση, καταγραφή και φύλαξη των παλαιών και νέων κινητών ευρημάτων, που προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Στις δραστηριότητές του περιλαμβάνονται η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαλέξεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, καθώς και η σταδιακή βελτίωση των υποδομών του κτηρίου για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επισκεπτών.
Ιστορικό
Τον πυρήνα του Αρχαιολογικού Μουσείου του Πειραιά αποτέλεσε η συλλογή των επιτύμβιων μνημείων από την περιοχή του βόρειου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης, που αποκαλύφθηκαν στον κήπο του αρχαιόφιλου Ι. Μελετόπουλου, τα ευρήματα από τις ανασκαφές του Ι. Δραγάτση, που διενεργήθηκαν για λογαριασμό της Αρχαιολογικής Εταιρείας, καθώς και τυχαία ευρήματα από την περιοχή του Πειραιά. Η μικρή, αλλά σημαντική αυτή συλλογή, που συνεχώς εμπλουτιζόταν με νέα ευρήματα αλλά και με δωρεές και παραδόσεις αρχαιοτήτων, φιλοξενήθηκε αρχικά στο γυμνάσιο της πόλης, στην πλατεία Κοραή. Το 1935 ιδρύθηκε το πρώτο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, που στεγάσθηκε στο μικρό κτήριο εκλεκτικιστικής τεχνοτροπίας, στην οδό Φιλελλήνων, στη βόρεια πλευρά του θεάτρου της Ζέας. Έγινε το κεντρικό μουσείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αττικής και από το 1960 συγκέντρωνε ευρήματα από τις ανασκαφές στον Πειραιά, στην υπόλοιπη Αττική και στα νησιά του Αργοσαρωνικού.
Το σημερινό μουσείο θεμελιώθηκε το 1966 ως επέκταση του παλαιού και άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 1981. Η έκθεσή του οργανώθηκε υπό την επίβλεψη των διαδοχικών Εφόρων Αρχαιοτήτων του Πειραιά, Ευθύμιου Μαστροκώστα, Όλγας Αλεξανδρή και Βασίλειου Πετράκου. Σταθμοί στην ιστορία του μουσείου υπήρξαν τα έτη 1982, όταν έγινε η πρώτη τμηματική ανασύσταση του εντυπωσιακού ταφικού μνημείου της Καλλιθέας, και το 1985, με την επανέκθεση του ιερού της Κυβέλης. Το 1996 ξεκίνησαν εργασίες επανέκθεσης και ανακαίνισης του μουσείου, με αφορμή την πλήρη αναστήλωση του εντυπωσιακού μνημείου της Καλλιθέας από το γλύπτη Σ. Τριάντη. Μέχρι το 1998 η μόνιμη έκθεση ανανεώθηκε υπό την επίβλεψη του Εφόρου Γ. Σταϊνχάουερ και εμπλουτίσθηκε με δύο νέες αίθουσες, μία αφιερωμένη στο ρόλο του Πειραιά στην αρχαιότητα και μία αφιερωμένη στη συλλογή κεραμικής και μικροαντικειμένων, που σχετίζονται με τον ιδιωτικό βίο. Το Νοέμβριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου μουσείου, ενώ το παλαιό μουσείο μετατράπηκε σε αποθήκη γλυπτών.
Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες επισκευής των ζημιών που υπέστη το κτήριο κατά το σεισμό του Σεπτεμβρίου 1999, καθώς και διάφορες εργασίες για τη βελτίωση των εγκαταστάσεων. Επίσης, ολοκληρώθηκε η υπαίθρια έκθεση γλυπτών σε στέγαστρο που κατασκευάστηκε στον όμορο προς το μουσείο αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου της Ζέας. Το 2003, το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά πέρασε στην αρμοδιότητα της νεοσύστατης ΚΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, με έδρα τον Πειραιά, ενώ μέχρι τότε υπαγόταν στη Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Μόνιμη Έκθεση
Η μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά περιλαμβάνει ευρήματα των σωστικών και συστηματικών ανασκαφών του Πειραιά, της Καλλιθέας, του Μοσχάτου, της αττικής παραλίας ως τη Βάρκιζα, των νησιών του Αργοσαρωνικού και των Κυθήρων, καθώς και δύο αξιόλογες ιδιωτικές συλλογές, τη Συλλογή Μελετοπούλου-Νομίδου και τη Συλλογή Γερουλάνου. Πρόκειται για πήλινα και χάλκινα αγγεία, ειδώλια, μικροαντικείμενα, κοσμήματα, μουσικά όργανα, χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, αναθηματικά και επιτύμβια ανάγλυφα, που χρονολογικά καλύπτουν τη μακρά περίοδο από το 18ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ., ωστόσο κυριαρχούν τα εκθέματα του 5ου και 4ου αι. π.Χ., κυρίως όσα σχετίζονται με την παράλληλη πορεία της Αθήνας και του Πειραιά, και εκείνα που αναφέρονται στον ιδιωτικό βίο, κατά κύριο λόγο τα ταφικά μνημεία. Μερικά από τα εκθέματα του μουσείου είναι ιδιαίτερα σπάνια, όπως τα περίφημα χάλκινα αγάλματα, το εντυπωσιακό μνημείο της Καλλιθέας, τα ειδώλια του μινωικού ιερού κορυφής των Κυθήρων και του μυκηναϊκού ιερού των Μεθάνων.
Η έκθεση αναπτύσσεται σε θεματικές ενότητες, που είναι δομημένες κατά χρονολογική σειρά, έτσι ώστε ο επισκέπτης να αντιλαμβάνεται την πορεία της πόλης, τη σημασία και την εξέλιξή της στις διάφορες περιόδους, καθώς και τη σχέση της με την ιστορία της Αθήνας. Παράλληλα, η έκθεση φωτίζει διαφορετικές πτυχές από το ρόλο του Πειραιά, τη ζωή και την προέλευση των κατοίκων του, την οικονομία και τις διάφορες μορφές έκφρασης της αρχαίας αττικής τέχνης. Καταλαμβάνει συνολικά δέκα αίθουσες και στους δύο ορόφους του μουσείου και η ιδιομορφία της είναι ότι ξεκινά από τον όροφο για να καταλήξει στο ισόγειο. Χάρτες και σχεδιαγράμματα στην είσοδο του μουσείου ενημερώνουν τον επισκέπτη για τους αρχαιολογικούς χώρους του Πειραιά, ενώ σε όλες τις αίθουσες η έκθεση πλαισιώνεται από πλούσιο πληροφοριακό υλικό.
Ενότητες της Έκθεσης
– Ο αρχαίος Πειραιάς ως πολεμικός ναύσταθμος και εμπορικό κέντρο (προθάλαμος ορόφου)
Τα εκθέματα αναφέρονται στη διπλή -εμπορική και πολεμική- λειτουργία της αρχαίας πόλης του Πειραιά. Η πρώτη εκπροσωπείται από ενδιαφέροντα τεκμήρια της οικονομικής ζωής της αρχαίας αγοράς, που σχετίζονται κυρίως με τη δραστηριότητα των αγορανόμων και των μετρονόμων. Χαρακτηριστικά εκθέματα είναι το μετρολογικό ανάγλυφο, που βρέθηκε στη Σαλαμίνα, ο μετρητής για την πώληση υγρών και ένας αγορανομικός κατάλογος. Ο πολεμικός χαρακτήρας του λιμανιού φαίνεται από αντικείμενα που σχετίζονται με αρχαία πολεμικά πλοία, όπως ένα σπάνιο χάλκινο έμβολο τριήρους, ένας μαρμάρινος οφθαλμός τριήρους και μία λίθινη άγκυρα που βρέθηκε στη Ζέα. Στον ίδιο χώρο εκτίθενται και αντικείμενα σχετικά με τη θρησκευτική ζωή της Αττικής, το αρχαϊκό ιερό του Διός στην Πάρνηθα, το ιερό της Αρτέμιδος Μουνιχίας, και τα σπάνια λατρευτικά ειδώλια και μικροαντικείμενα από το μινωικό ιερό κορυφής των Κυθήρων.
– Κεραμική και ιδιωτικός βίος (αίθουσα 2 του ορόφου)
Η ενότητα είναι αφιερωμένη στην εξέλιξη της κεραμικής από τα μυκηναϊκά έως τα ελληνιστικά χρόνια, που παρουσιάζεται μέσα από αυστηρή επιλογή αγγείων. Παράλληλα, εκτίθενται αντικείμενα που σχετίζονται με τον καθημερινό βίο των παιδιών, των γυναικών και των ανδρών, από την αρχαϊκή έως την ελληνιστική εποχή. Ο επισκέπτης μπορεί να δει αγγεία, κοσμήματα, όπλα, μικροαντικείμενα, μουσικά όργανα από ανασκαφές της Σαλαμίνας, του Πειραιά και της αττικής παραλίας, αναθήματα από το μυκηναϊκό ιερό των Μεθάνων και αγγεία της συλλογής Γερουλάνου από τους Τράχωνες. Από τα εκθέματα ξεχωρίζουν τα ευρήματα από τον «τάφο του ποιητή», που βρέθηκε στη Δάφνη, τα οποία περιλαμβάνουν τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούσε και τα πλακίδια όπου έγραφε τα τραγούδια του.
– Τα χάλκινα αγάλματα του Πειραιά (αίθουσες 3-4 του ορόφου)
Σε δύο αίθουσες παρουσιάζονται τα πιο σημαντικά και εντυπωσιακά εκθέματα του μουσείου, τα χάλκινα αγάλματα που βρέθηκαν κοντά στο λιμάνι του Πειραιά το 1959. Πρόκειται για τέσσερα μεγάλα αγάλματα και ένα τραγικό προσωπείο, που είχαν φυλαχθεί όλα μαζί για να μην καταστραφούν, στις αρχές του 1ου αι. π.Χ., ίσως κατά τη διάρκεια του Μιθριδατικού πολέμου ή κατά την άλωση του Πειραιά από το Σύλλα. Το σημαντικότερο και πιο γνωστό από αυτά είναι ο κούρος που απεικονίζει τον Απόλλωνα. Από τα άλλα αγάλματα, δύο απεικονίζουν την Αρτέμιδα και ένα την Αθηνά.
– Θρησκευτική ζωή (αίθουσα 5 του ορόφου)
Στην πέμπτη αίθουσα του μουσείου έχει γίνει αναπαράσταση ενός τυπικού ιερού των κλασικών χρόνων, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο ναΐσκος με το λατρευτικό άγαλμα της Κυβέλης, που βρέθηκε στο Μοσχάτο. Το άγαλμα πλαισιώνεται από σειρά αναθηματικών αναγλύφων, από τα σημαντικότερα που διαθέτει το μουσείο.
– Μορφολογική εξέλιξη του επιτύμβιου μνημείου (αίθουσα 6 του ορόφου, αίθουσες 7-8 του ισογείου)
Παρουσιάζονται γνωστά επιτύμβια ανάγλυφα από τη μοναδική σε έκταση και ποιότητα συλλογή του μουσείου. Η έκθεση προσφέρει μία εξαίρετη εικόνα της αντίληψης για το θάνατο αλλά και της πορείας της κλασικής τέχνης από τον 5ο στον 4ο αι. π.Χ. Στην περίοδο αυτή τα μνημεία, που κοσμούσαν τον πολυσύχναστο δρόμο για την Αθήνα κατά μήκος των Μακρών Τειχών, σταδιακά γίνονταν υπερβολικά και επιβλητικά, προβάλλοντας την ανθρώπινη ματαιοδοξία. Από τα πιο μεγάλα και εντυπωσιακά ταφικά μνημεία του 4ου αι. π.Χ., που εκτίθενται στο ισόγειο του μουσείου, είναι το περίφημο μνημείο της Καλλιθέας, ο κολοσσιαίος λέων του Μοσχάτου, και η στήλη του Παγχάρους.
– Η πλαστική της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής περιόδου (αίθουσες 9-10 του ισογείου)
Η ελληνιστική πλαστική αντιπροσωπεύεται από λίγα αλλά εξαιρετικής ποιότητας έργα, που χαρακτηρίζονται από χάρη και λεπτότητα. Στην περίοδο αυτή ο Πειραιάς γνωρίζει παρακμή, υπό την επιρροή της μακεδονικής κυριαρχίας, αποκομμένος από την Αθήνα, κάτι που αποδεικνύεται από το μικρό αριθμό των γλυπτών. Στην τελευταία αίθουσα του μουσείου παρουσιάζεται η τέχνη της ρωμαϊκής περιόδου, κατά την οποία ο Πειραιάς ήταν βιοτεχνικό κέντρο, που παρήγε αντίγραφα κλασικών γλυπτών. Αρκετά τέτοια αγάλματα εκτίθενται εδώ, μαζί με πορτραίτα Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Διοικητικές Πληροφορίες
Υπηρεσιακή Μονάδα:
ΚΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
Χαριλάου Τρικούπη 31, Τ.Κ. 185 36, Πειραιάς (Νομός Αττικής)
Τηλέφωνο: +30 210 4521598
Φαξ: 2104518395
Email: kstepka@culture.gr
Εισιτήρια
Ολόκληρο: €3, Μειωμένο: €2
Ημέρες Ελευθέρας Εισόδου
6 Μαρτίου – Μνήμη Μελίνας Μερκούρη
5 Ιουνίου – Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος
18 Απριλίου – Διεθνής Ημέρα Μνημείων
18 Μαΐου – Διεθνής Ημέρα Μουσείων
Tο τελευταίο Σαββατοκύριακο Σεπτεμβρίου κάθε έτους (Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς)
27 Σεπτεμβρίου, Παγκόσμια ημέρα Τουρισμού
28 Οκτωβρίου
25 Μαρτίου
Κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα από 1ης Νοεμβρίου έως 31ης Μαρτίου
Πρόσωπα που δικαιούνται μειωμένη είσοδο
Έλληνες πολίτες και οι πολίτες των λοιπών Κρατών – Μελών της Ε.Ε. άνω των 65 ετών, με την επίδειξη Αστυνομικής Ταυτότητας ή Διαβατηρίου.
Οι συνοδοί γονείς στις εκπαιδευτικές επισκέψεις των σχολείων της Α΄ βάθμιας εκπαίδευσης.
Φοιτητές Ανωτέρων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και Ισοτίμων Σχολών των εκτός της Ε.Ε. χωρών, με την επίδειξη της φοιτητικής τους ταυτότητας.
Άτομα που δικαιούνται να αποκτήσουν «Δελτίο ελεύθερης εισόδου» τριετούς διάρκειας µε δικαίωµα ανανέωσης
Πρόσωπα που δικαιούνται ελεύθερη είσοδο
Δημοσιογράφοι με την επίδειξη της δημοσιογραφικής τους ταυτότητας
Κάτοχοι Δελτίου ελευθέρας εισόδου
Κάτοχοι ειδικής κάρτας μέλους του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) ή του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) με την επίδειξη αυτής.
Κάτοχοι της κάρτας πολιτισμού
Μέλη Εταιριών και Συλλόγων Φίλων Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων σε όλη την Ελλάδα με την επίδειξη της θεωρημένης κάρτας μέλους
Νέοι ηλικίας έως 18 ετών με την επίδειξη Αστυνομικής Ταυτότητας ή Διαβατηρίου για την επιβεβαίωση της ηλικίας
Ξεναγοί με την επίδειξη επαγγελματικής ταυτότητας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.
Οι επίσημοι φιλοξενούμενοι του Ελληνικού Δημοσίου, μετά από έγκριση του Γενικού Διευθυντή Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Οι συνοδοί εκπαιδευτικοί στις επισκέψεις σχολείων και ιδρυμάτων της Α΄ βάθμιας και Β΄ βάθμιας και Γ΄ βάθμιας εκπαίδευσης.
Οι συνοδοί τυφλών και ατόμων με κινητικά προβλήματα
Οι υπάλληλοι του Υφυπουργείου Πολιτισμού, του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (Τ.Α.Π.Α.) και του Ταμείου Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων (Τ.Δ.Π.Ε.Α.Ε.), με την επίδειξη της υπηρεσιακής τους ταυτότητας.
Φοιτητές και σπουδαστές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ή Ισοτίμων Σχολών των Κρατών – Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και των Σχολών Ξεναγών, με την επίδειξη της φοιτητικής τους ταυτότητας.
Ώρες Λειτουργίας
Χειμερινό:
Από 1η Νοεμβρίου έως 31 Μαρτίου:
08:30-15:00
Δευτέρα: κλειστά
Θερινό:
Από 1η Απριλίου έως 31 Οκτωβρίου:
09:00-16:00
Δευτέρα: κλειστά
Α.Μ.Ε.Α.
Ράμπα πρόσβασης στην είσοδο του Μουσείου, ανελκυστήρας, parking, τουαλέτες, καρτοτηλέφωνο.
Πρόσβαση στο Μουσείο
Η πρόσβαση στο Μουσείο είναι δυνατή με πολλές γραμμές αστικών λεωφορείων, που ξεκινούν είτε από την Αθήνα είτε από το σταθμό ΗΣΑΠ Πειραιά, καθώς και με το τουριστικό τρενάκι του Πειραιά.
Πωλητήριο
Το πωλητήριο βρίσκεται στην είσοδο του Mουσείου. Πωλητέα είδη: xάρτες, βιβλία.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Σταϊνχάουερ Γ., Τα μνημεία και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά, Αθήνα 1998
Σταϊνχάουερ Γ., Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς, Αθήνα 2001
