Πώς βλέπει κανείς την οικογένεια από πάνω. Θα απομονώσω ένα στοιχείο και θα προσπαθήσω να το φωτίσω από κάτω. Επειδή το θέμα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο, γι αυτό θα μου επιτρέψετε να χρησιμοποιήσω ιστοριούλες, παραμύθια μεταφορές και μετωνυμίες και να προσπαθήσω να διεγείρω την προσοχή σας.
Ήδη στην πρωινή Θεία Λειτουργία ακούσαμε κι ακούμε κάθε Κυριακή αυτό που μπορεί να ονομάσει κανείς “χριστιανική πρόταση για την πατρότητα” και δεν ξέρω αν έχουμε δώσει αρκετή προσοχή σε αυτό το σημείο. Διότι παρόλο που τα θέματα στο επίπεδο των ιδεών φαίνονται να είναι απλά στην πραγματικότητα γίνονται εξαιρετικά πολύπλοκα διότι, προϋποθέτουμε μια διαδρομή αυτογνωσίας για να κατανοηθεί το νόημα τους, να αποδοθεί η ουσία τους και να μπορεί να μεταφραστεί σε βίωμα.
Το θέμα για την πατρότητα γίνεται εξαιρετικά σημαντικό για πολλούς λόγους. Αυτός ο αιώνας απέδειξε την τραγική αποτυχία της. Η αποτυχία της εξουσίας και η ψυχική ασθένεια είναι αυτές οι ενδείξεις που δείχνουν ότι η πατρότητα έχει πολύ σημαντικά προβλήματα και ότι η οικογένεια , για την οποία ακούσαμε προηγουμένως, είναι ο χώρος στον οποίο γεννιέται η αρρώστια.
Έτσι, λοιπόν, θα διαλέξω να μιλήσω γι’ αυτό που θα ονόμαζε κανείς “πατρικό σύμπλεγμα” την πατρική λειτουργία που οδηγεί σε αδιέξοδο. Έχουμε συνειδητοποιήσει ότι, όπως ακούμε στην Θεία λειτουργία κεντρική πλευρά της πατρότητας είναι η αποστολή του υιού και της κόρης να κατευθυνθούμε προς την κοινωνία και το κοινωνικό σώμα; Έχουμε επαρκώς διαλογιστεί αυτή την περίφημη φράση του Ιησού δωδεκαετή όντος “Ποία σχέση υπάρχει ανάμεσα σε εμένα και σε εσένα γυναίκα;” και ότι “Εγώ είμαι στον οίκο του πατέρα μου” και τι μπορεί να σημαίνει η έννοια “Οίκος του Πατρός”, έχει μερικές πλευρές οι οποίες είναι εξαιρετικά σημαντικές ως ειρηνοποιές διαδικασίες για την εξέλιξη του παιδιού αλλά ο πατέρας μπορεί να αποδεχτεί την παιδική εξέλιξη προς την ωριμότητα και του αγοριού και του κοριτσιού.
Για να κατανοηθεί αυτό το θέμα καλύτερα όμως , πρέπει να εισέλθουμε σε αυτή την περιοχή που η επιστήμη μας έχει δείξει αυτό που ονομάζουμε “φανταστικός πατέρας”. Και δεν έχει σχέση με τα καλά, τα οποία ο πατέρας μας μας άφησε στα χέρια μας αλλά έχει σχέση κυρίως με την παθολογία τη οποία πέρασε στα χέρια μας αυτό που στη θρησκευτική προβληματική και θεολογία ονομάζεται “προπατορικό αμάρτημα”. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το αμάρτημα αναφέρεται στον πατέρα λέγεται “προπατορικό αμάρτημα”.
Σχετικά με αυτές τις πολύ ωραίες ιδέες που όταν εξελίσσονται φυσιολογικά είναι ένας θησαυρός, εγώ θα ήθελα να σημειώσω τα φοβερά και πολύ σοβαρά προβλήματα που έχει η ελληνική οικογένεια, διότι δεν επιτυγχάνεται η επαρκής ανεξαρτητοποίηση των παιδιών από την πατρική οικογένεια. Και συχνά η εκτεταμένη οικογένεια βρίσκεται εκεί εν ονόματι της παθολογικής εξάρτησης, κυρίως της μητέρα με τα παιδιά της. Και αυτό είναι ένα πρώτο όριο αποτυχίας της πατρικής λειτουργίας, γιατί όσο και αν ακούγεται παράξενο, μια πρώτη σημαντική λειτουργία της πατρότητας είναι – θέλετε να σας το πω από τη μεριά του πατέρα;-να αποσπάσει τα παιδιά από τη μάνα. Θέλετε να σας το πω από την πλευρά της μητρικής λειτουργίας; Να παραδώσει η μητέρα τα παιδιά στον πατέρα.
Θέλω αυτό το πράγμα να το υποσημειώσω, γιατί είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και της παιδαγωγικής αλλά και της πνευματικής εργασίας κατα την κρίση μου: η αδυναμία των φορέων που εκφράζουν την πατρότητα να εξασφαλίσουν τέτοιες διαδικασίες αγωγής ώστε να επιτρέπουν αυτή η ανεξαρτητοποίηση να μπορεί να γίνει. Αυτό λοιπόν είναι μια πρότυπη λειτουργία είναι μια πολύπλοκη λειτουργία γιατί συνήθως ένας πατέρας εισάγεται στην ζωή του παιδιού ως ένα μητρικό υποκατάστατο. Και πρέπει να σα πω ότι μεγάλες γυναίκες και μεγάλοι άνδρες ζουν ακόμα ως εάν ποτέ η πατρότητα να μην έχει ανατείλει μες στην ψυχή τους. Και αυτό είναι ο πυρήνας της κεντρικής παθολογίας. Οι ειδικοί περί της μελέτης της οικογένειας λένε ότι αν σε τρεις γενιές δεν ανατείλει η πατρότητα στην ψυχή του παιδιού , το παιδί της τρίτης γενιάς συνήθως καταντάει να είναι πολύ βαριά άρρωστο, περίπου ψυχωτικό.
Αντιλαμβάνεσθε ότι αυτό το θέμα αυτή η παρατήρηση η οποία τώρα πλέον είναι κλινική παρατήρηση , είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο για το πώς αποτυγχάνει αυτή η λειτουργία. Πολλές φορές οι γονείς πιστεύουν όταν έρχονται σε αδιέξοδα ψυχικά και χαρακτηριολογικά, ότι η απόπειρα να ξαναφτιάξουν έναν καινούργιο βωμό και να ξαναστήσουν μια καινούργια οικογένεια θα τακτοποιήσει τα πολλά προβλήματα. Η κλινική πείρα δείχνει ότι ξαναμεταφέρεται στη νεα οικογένεια το παλιό πρόβλημα. Και έτσι γυρίζει ο κύκλος. Γιατί πολλές φορές το πρόβλημα για το οποίο σας μιλάω είναι ασυνείδητο, δηλαδή επισυμβαίνει, έχει επιπτώσεις αλλά το υποκείμενο δεν έχει αντίληψη αυτής της παθολογίας.
Έτσι μπορούμε να οδηγηθούμε σε αυτό το ιδιότυπο δίδυμο: να έχουμε μια μελαγχολούσα ή μελαγχολική μητέρα, ένα ναρκισσευόμενο, απόμακρο αφιερωμένο στη δόξα η σε άλλες γυναίκες , στα χρήματα ή στην καριέρα, πατέρα και μετά έχουμε ένα προβληματικό παιδί π.χ ένα παιδί το οποίο έχει σοβαρά προβλήματα ταυτότητας φύλου, δηλαδή προβλήματα τα οποία έχουν σχέση είτε με την ομοφυλοφιλία και τις διαστροφές της σεξουαλικότητας ή προβλήματα τα οποία έχουν σχέση –από την πλευρά του κοριτσιού ας πούμε- με την διαταραχή ταυτότητας φύλου και αυτό το ιδιότυπο κόλλημα στη μητέρα,που πλέον δεν είναι μόνο σχέσης τρυφερότητας, αλλά είναι πλέον και μια αδύνατη να λυθεί, ερωτική σχέση. Συνήθως ο γαμπρός ή η νύφη, όταν έρχονται απ’ έξω, μετά όταν τα χρόνια περάσουν, έχουν να λύσουν αυτό το πρώτο πρόβλημα : να ταχτοποιήσουν την εκκρεμότητα που είχε αφήσει ο πατέρας ανοιχτή. Αλλά στο πνεύμα που σας μιλάω πλέον, έτσι όπως τοποθετείτε το θέμα δεν είναι μόνο θέμα της πατρότητας, αλλά και θέμα της μητρότητας και του ζευγαριού και του εσωτερικού δεσμού του ζευγαριού. Αλλά θα έλεγα ότι αυτό είναι κεντρικό πρόβλημα της πατρικής λειτουργίας να βρει ο πατέρας τον τρόπο να σαγηνεύσει τη μητέρα και να της πάρει τα παιδιά. Ο πατέρας χρειάζεται μέσα από την ψυχική μήτρα εκείνο το ψυχικό υπόγειο βαθύ μείγμα, να τραβήξει το παιδί για να του δώσει πρόσωπο. Είναι αυτό ένα από τα πολύ σπουδαία χαρακτηριστικά της πατρικής λειτουργίας το οποίο όπως θα έχετε προσέξει είναι αγνοημένο,θεωρείται ότι γίνεται αυτόματα. Πράγματι , σε μερικούς πατέρες γίνεται αυτόματα. Αυτοί που το έχουν πάρει από την δική τους οικογένεια, αυτό που ο πατέρας έκανε δώρο στο γιο του, ξέρει να το κάνει και αυτός στην επόμενη γυναίκα που θα πάρει.
Ίσως πρέπει να προσθέσω, εδώ κάτι πριν κλείσω. Ήθελα να μιλήσω για τον πατέρα ως “σάκο του μποξ” που πρέπει να έχει την υπομονή την αντοχή και τη δυνατότητα, ιδιαιτέρως στα χρόνια εκείνα που τα αγόρια ανδρώνονται και τα κορίτσια γυναικώνονται, να παίξει αυτόν τον ρόλο και να μπορεί να σηκώσει το βάρος της σύγκρουσης. Γιατί ξέρετε. Ότι μερικές φορές η εξέλιξη προς την ωριμότητα περνάει απο συγκρουσιακές καταστάσεις πάρα πολύ έντονες και αυτό είναι στοιχείο προσωπικής εξέλιξης. Σχετίζεται τόσο με την ερωτική εξέλιξη του παιδιού όσο και με τη διαχείριση της επιθετικότητας και επίσης αυτό που ονομάζουμε “οιδιποδιακός πατέρας”.
Του Ανδρέα Φ. Βασιλείου,
Επίτιμου Σχολικού Συμβούλου,
Ειδικού Παιδαγωγού, Πολιτικού Επιστήμονα
